«Το άλογο είναι κάτι όμορφο…κανείς δε θα κουραστεί να το κοιτάζει
όσο επιδεικνύεται στο θεατή με όλο του το μεγαλείο»
Αυτά έγραψε ο Αθηναίος Ξενοφών στην πραγματεία του Περί Ιππικής τον 4ο π.Χ. αιώνα. Το γεγονός ότι οι αρχαίοι Αθηναίοι έτρεφαν μεγάλο θαυμασμό για τα άλογά τους και τα είχαν σε υψηλή εκτίμηση, είναι εμφανές σε όλες τις εκφάνσεις της καλλιτεχνικής τους έκφρασης: από τις ταφές των αλόγων της Εποχής του Χαλκού (1200 π.Χ.) έως την παράσταση ιππέων στη γλυπτή ζωφόρο του Παρθενώνα. Τα άλογα έχουν επίσης εξέχουσα θέση στην αρχαία ελληνική γραμματεία, όπως γνωρίζουμε από τον Όμηρο, όπου τα άλογα του Αχιλλέα μπορούν πραγματικά να μιλήσουν, ή στην κωμωδία Ιππείς του Αριστοφάνη, όπου οι ιππείς συγκροτούν το χορό.
Μία νέα συναρπαστική έκθεση τέχνης και επιστήμης διοργανώνει η Αμερικανική Σχολή Κλα-σικών Σπουδών στην Αθήνα, στην Πτέρυγα «Ιωάννης Μακρυγιάννης» από τις 20 Ιανουαρίου έως το τέλος Απριλίου 2022.
Με τίτλο «ΙΠΠΟΣ: Το Άλογο στην Αρχαία Αθήνα», η έκθεση θέτει σε πρώτο πλάνο το σημαντικό ρόλο της αρχαιολογικής επιστημονικής έρευνας στην κατανόηση του παρελθόντος. Για πρώτη φορά θα εκτεθεί ένας αρχαίος σκελετός αλόγου, ο οποίος μελετάται από το συνεργάτη του Malcolm H. Wiener Εργαστηρίου Αρχαιολογικών Επιστημών, Δρ. Flint Dibble, μαζί με τα αρχαιολογικά του συμφραζόμενα και ζωολογικά δεδομένα. Το έκθεμα αυτό έχει σαν στόχο να αναδείξει τη μοναδική συνεργασία της Αμερικανικής Σχολής με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Πειραιώς και Νήσων για τη συντήρηση και μελέτη του οστεολογικού υλικού από την ανασκαφή του νεκροταφείου του Φαλήρου.
Τα άλογα απεικονίζονταν σε όλες τις μορφές της αρχαίας ελληνικής τέχνης και η έκθεση θα περιλαμβάνει μια ποικιλία αρχαιοτήτων από την Ελλάδα και το εξωτερικό, όπως μαρμάρινα γλυπτά, αγγεία και νομίσματα από τη Γεωμετρική, την Αρχαϊκή, την Κλασική και την Ελληνιστική περίοδο. Αυτά τα έργα τέχνης, και κυρίως τα αττικά γραπτά αγγεία, απεικονίζουν την εμμονή των Αθηναίων με την εκτροφή των αλόγων και τους ιππικούς αγώνες. Οι ανασκαφές στην Αρχαία Αγορά της Αθήνας έχουν φέρει στο φως αρκετές μαρτυρίες για την οργάνωση και το σημαντικό ρόλο του αθηναϊκού ιππικού σώματος, των ιππέων, με τη μορφή επιγραφών, συμβόλων και τιμητικών μνημείων. Ένα από τα κεντρικά εκθέματα της έκθεσης αποτελεί η Ελληνιστική χάλκινη κεφαλή αλόγου του 340-330 π.Χ. από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Φλωρεντίας, η οποία ανήκε στη συλλογή του Λαυρέντιου του Μεγαλοπρεπή των Μεδίκων.
Την έκθεση θα πλαισιώνουν εβδομαδιαία εκπαιδευτικά προγράμματα που θα πραγματοποιούνται από την υπότροφο της Σχολής Ελένη Γκίζα (Steinmetz Family Foundation Museum Fellow). Η έκθεση θα περιλαμβάνει ειδικές επεξηγηματικές λεζάντες για παιδιά, καθώς και ένα παιδικό βιβλίο γραμμένο από τη Διευθύντρια της Σχολής, Καθηγήτρια Jenifer Neils. Κατά τη διάρκεια της έκθεσης θα πραγματοποιηθούν στο αμφιθέατρο Cotsen Hall της Σχολής έξι διαλέξεις σχετικά με την αρχαία ιππική τέχνη. Οι διαλέξεις θα είναι διαθέσιμες και διαδικτυακά στον ιστότοπο της Σχολής (www.ascsa.edu.gr).
Σκοπός της έκθεσης, η οποία πέρα από το φιλότεχνο κοινό, απευθύνεται σε οικογένειες και σχολικές ομάδες, είναι να αναδείξει τους διαφορετικούς ρόλους που έπαιζαν τα άλογα στην αρχαία Αθήνα και να διδάξει στους επισκέπτες την ιδιαίτερη σημασία που είχαν στη ζωή των αρχαίων Αθηναίων. Μέσα από την έκθεση αυτή η Αμερικανική Σχολή στοχεύει να εκπληρώσει μια από τις πιο σημαντικές αποστολές της, τη διάδοση της αρχαιολογικής και επιστημονικής της έρευνας.
Η Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών θα ήθελε να ευχαριστήσει ιδιαίτερα τους γενναιόδωρους δωρητές που συνέβαλαν ουσιαστικά στην πραγματοποίηση αυτής της έκθεσης, καθώς και τις Εφορείες Αρχαιοτήτων και τα Μουσεία για το δανεισμό των σημαντικών εκθεμάτων.
Η έκθεση διαρθρώνεται σε έξι θεματικές ενότητες: την ταφή του αλόγου από το Φάληρο, την ιπποτροφία ή αλλιώς την εκτροφή και την εκπαίδευση των αλόγων, τις ιπποδρομίες και τις αρματοδρομίες, το αθηναϊκό ιππικό σώμα, τη μυθολογία και τη θρησκεία. Στα σημαντικά εκθέματα περιλαμβάνονται ένα αγγείο με την πρώτη ζωγραφική απεικόνιση του αλόγου στην τέχνη της Αρχαίας Αθήνας που χρονολογείται περίπου στο 900 π.Χ., ένας χάλκινος χαλινός, πιθανότατα λάφυρο από τους περσικούς πολέμους αφιερωμένο στην Ακρόπολη, ένα μαρμάρινο ανάγλυφο που απεικονίζει μια δραματική σκηνή με έναν πολεμιστή που πηδάει από ένα άρμα, ένα μεγάλο ταφικό μνημείο προς τιμήν ενός ιππάρχου με παράσταση μάχης και ένα σπάνιο αργυρό νόμισμα με το θεό της θάλασσας τον Ποσειδώνα πάνω σε άλογο. Επιπλέον, ένας αμφορέας από σωστική ανασκαφή στη Γλυφάδα που περιείχε την ταφή ενός παιδιού, εκτίθεται για πρώτη φορά στο κοινό. Στο αγγείο, που αποδίδεται στο ζωγράφο Λυδό, έναν από τους σημαντικότερους ζωγράφους της αττικής μελανόμορφης τεχνοτροπίας, απεικονίζεται ένας νεαρός ιπποκόμος που ιππεύει ένα άλογο, ενώ οδηγεί ένα δεύτερο.
Μία από τις πιο εντυπωσιακές ανακαλύψεις αυτού του αιώνα είναι το εκτεταμένο νεκροταφείο του αρχαίου Φαλήρου, του πρώτου λιμανιού της Αθήνας. Οι ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν εκεί από το 2012 έως το 2016 από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Πειραιώς και Νήσων υπό τη διεύθυνση της Δρ. Στέλλας Χρυσουλάκη, έφεραν στο φως πάνω από 1900 απλές ανθρώπινες ταφές. Διάσπαρτες στο νεκροταφείο βρέθηκαν επίσης 18 ταφές αλόγων. Το οστεολογικό υλικό από αυτές τις ταφές αλόγων συντηρήθηκε και μελετήθηκε στο Malcolm H. Wiener Εργαστήριο Αρχαιολογικών Επιστημών της Αμερικανικής Σχολής. Ο ζωοαρχαιολόγος, Δρ. Flint Dibble, μελέτησε την ηλικία, το φύλο, τη φυσική κατάσταση και τα ταφικά σύνολα οκτώ ταφών αλόγων. Παρόλο που η κατάσταση των σκελετών δεν μας υποδεικνύει τον τρόπο που πέθαναν, μια θεωρία υποστηρίζει ότι πρόκειται για θυσίες προς τιμήν του θεού Ποσειδώνα, γνωστού και με το επίθετο Ίππιος.
Ένα άλλο πολύ σημαντικό έκθεμα, η χάλκινη προτομή αλόγου από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Φλωρεντίας, που ανήκε κάποτε στο Λαυρέντιο το Μεγαλοπρεπή των Μεδίκων αποτελεί ένα σπάνιο πρωτότυπο μεγάλου έφιππου αγάλματος. Είναι η πρώτη φορά που η προτομή αυτή παρουσιάζεται στο κοινό στην Ελλάδα, και μία από τις λίγες φορές που εκτίθεται εκτός Ιταλίας. Η προτομή, που ήταν αρχικά επιχρυσωμένη, περικλείει τη δύναμη, την ευγένεια, το πνεύμα και την εγρήγορση ενός καλοθρεμμένου αλόγου. Το 2015, κατά τη διάρκεια εργασιών συντήρησης εντοπίστηκαν λαξευμένα στη δεξιά πλευρά του λαιμού του αλόγου κοντά στη χαίτη τρία ελληνικά γράμματα (Χ, Ν, Λ). Αυτό δείχνει χωρίς αμφιβολία ότι το άγαλμα είναι ελληνικό και ότι χυτεύτηκε τον 4ο αιώνα π.Χ.
Παράλληλα με την έκθεση ΙΠΠΟΣ, η Αμερικανική Σχολή θα φιλοξενήσει μια σειρά δημόσιες διαλέξεις από διακεκριμένους ακαδημαϊκούς που έχουν αφιερώσει την έρευνά τους στη μελέτη της αρχαίας ιππικής τέχνης. Τα θέματα των διαλέξεων ποικίλλουν, από το αθηναϊκό ιππικό σώμα μέχρι την πραγματεία του Ξενοφώντα περι ιππικής. Οι ομιλίες θα πραγματοποιούνται με ελεύθερη είσοδο ημέρα Πέμπτη στις 7 μ.μ. στο αμφιθέατρο Cotsen Hall, ενώ θα είναι διαθέσιμες και διαδικτυακά από τον ιστότοπο της Σχολής.
Την έκθεση πλαισιώνουν εκπαιδευτικά προγράμματα για σχολικές ομάδες που θα πραγματοποιούνται από την υπότροφο της Σχολής, Ελένη Γκίζα. Επίσης, θα υπάρχουν λεζάντες ειδικά σχεδιασμένες για τους μικρούς επισκέπτες, οι οποίοι θα έχουν την ευκαιρία να περιηγηθούν στην έκθεση και να ανακαλύψουν διάφορα αντικείμενα: παιδικά παιχνίδια, αγγεία διακοσμημένα με συναρπαστικές σκηνές αρματοδρομίας, αλλά και μυθολογικά πλάσματα, όπως ο ιππαλεκτρυών, που ήταν μισός άλογο και μισός κόκορας.
Επιπλέον, το παιδικό βιβλίο της καθ. Jenifer Neils με τίτλο “AVRA, an Amazing Greek Horse” εμπνευσμένο από την αληθινή ιστορία ενός αρχαίου αλόγου, της Αύρας, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μέλισσα και θα είναι διαθέσιμο στην έκθεση.
Τέλος, τους επισκέπτες θα υποδέχεται στην είσοδο της Σχολής το γλυπτό “Ίππος” της Αλεξάνδρας Αθανασιάδη.
ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΕΚΘΕΣΗΣ
Διάρκεια έκθεσης:
20 Ιανουαρίου 2021 – 30 Απριλίου 2022
Οργάνωση:
Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα
Malcolm H. Wiener Εργαστήριο Αρχαιολογικών Επιστημών
Επιμελήτρια:
Professor Jenifer Neils, Διευθύντρια Αμερικανικής Σχολής
Επιστημονικοί Σύμβουλοι
Δρ. Στέλλα Χρυσουλάκη, Προϊστάμενη Εφορείας Αρχαιοτήτων Πειραιώς και Νήσων
Dr. Flint Dibble, Ζωοαρχαιολόγος
Υπεύθυνη Τεκμηρίων- Συντονισμός:
Ιωάννα Δαμανάκη, Βοηθός Διεύθυνσης – Archaeological Heritage Coordinator
Ψηφιακή Υποστήριξη:
Κωνσταντίνος Τζωρτζίνης, Υπεύθυνος ψηφιακών μέσων
Εκπαιδευτικά Προγράμματα:
Ελένη Γκίζα, Steinmetz Family Foundation Museum Fellow
Σχεδιασμός Έκθεσης:
Μικρή Άρκτος, Ανδρέας Γεωργιάδης, Βιβή Γερολυμάτου
Επικοινωνία Έκθεσης:
Μικρή Άρκτος, Μαρία Τσολάκη
Χώρος:
Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα, Πτέρυγα Ι. Μακρυγιάννη,
Σουηδίας 61, 106 76 Αθήνα
Είσοδος Ελεύθερη
Ώρες Λειτουργίας:
Τετάρτη 12:00 – 18:00
Πέμπτη 16:00 – 22:00
Παρασκευή 12:00 – 18:00
Σάββατο 12:00 – 18:00
Κυριακή 12:00 – 18:00
Πρωτογεωμετρικό πήλινο αλογάκι από παιδική ταφή.
φωτογράφος Γ. Ασβεστάς
Εφoρεία Αρχαιοτήτων Πόλης Αθηνών – Μουσείο Κεραμεικού
Ταφή αλόγου από το νεκροταφείο Φαλήρου.
Εφορεία Αρχαιοτήτων Πειραιώς και Νήσων
Χάλκινη προτομή αλόγου.
Museo Archeologico Nazionale di Firenze (Direzione Regionale Musei della Toscana)– Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Φλωρεντίας (Περιφερειακή Διεύθυνση Μουσείων της Τοσκάνης)
Μελανόμορφος αμφορέας
φωτογράφος Σ. Μαυρομάττης
Εφoρεία Αρχαιοτήτων Πόλης Αθηνών – Μουσείο Κεραμεικού
Ερυθρόμορφη οινοχόη
Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών, Ανασκαφές Αρχαίας Αγοράς
Εφορεία Αρχαιοτήτων Πόλης Αθηνών
© Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού – Οργανισμός Διαχείρισης και Ανάπτυξης Πολιτι-στικών Πόρων (Ο.Δ.Α.Π.)
