Μεταξύ των εκθέσεων για την έκρηξη της ελληνικής Επανάστασης σώζονται στο Απόρρητο Αρχείο στο Βατικανό μικρής έκτασης αναφορές για την επιχείρηση των Τούρκων κατά την πρώτη πολιορκία του Μεσολογγίου. Στο γεγονός της
αποτυχημένης εφόδου, τον Δεκέμβριο του 1822, αναφέρονται τέσσερα έγγραφα, δύο από τα οποία συνέταξε ο Παπικός Γενικός πρόξενος της Κέρκυρας και δύο ο προξενικός πράκτωρ της Πρέβεζας. Και τα τέσσερα έγγραφα είχαν αποδέκτη το Υπουργείο Εξωτερικών του Βατικανού.
«Πανιερώτατε και σεβασμιώτατε πρίγκιψ
Αι παρούσαι πολιτικαί συνθήκαι, αίτινες προκαλούν σοβαράς ανησυχίας εις την Υψηλήν Πύλην, προεκάλεσαν αντίστοιχα πλεονεκτήματα εις τους Έλληνας επαναστάτας, οι οποίοι έχουν καταλάβει το Ναύπλιον. Η πολιορκία του Μεσολογγίου ήρθη, οι δε Έλληνες παρέμειναν κύριοι της πόλεως».
Οι Τούρκοι επιτέθηκαν την ημέρα των Χριστουγέννων, πιστεύοντας ότι τα μέτρα ασφαλείας θα είχαν ατονήσει. Οκτακόσιοι περίπου Τουρκαλβανοί εθελοντές με δέλεαρ χίλια γρόσια επιτέθηκαν με σκάλες, προκειμένου να διαβούν τα οχυρώματα. Οι Έλληνες όμως είχαν ενημερωθεί και τους περίμεναν ενισχυμένοι από πεντακόσιους ναύτες του ελληνικού στόλου, που είχαν αποβιβαστεί, για αυτό το σκοπό. Το δεύτερο έγγραφο, του προξενικού Πράκτορος της Πρέβεζας, απευθύνεται στον Γενικό Πρόξενο της Κέρκυρας με ημερομηνία 24 Ιανουαρίου 1823.
Η γλώσσα των απόρρτων αυτών εγγράφων αποπνέει βαθιά γνώση διπλωματικού χειρισμού και λεπτότητος, που προσιδιάζει στην Αγία Έδρα. Δεν μπορεί όμως να μην σχολιαστεί η ουδετερότητα στην αναφορά των γεγονότων, ωσάν να μην πάλευαν Χριστιανοί για την απελευθέρωσή τους.
Πηγές: ΖΩΡΑΣ. Γ. , «Η ΕΝ ΕΤΕΙ 1822 ΕΦΟΔΟΣ ΤΩΝ ΤΟΥΡΚΩΝ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙΟΥ ΕΙΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗΝ ΤΟΥ ΑΠΟΡΡΗΤΟΥ ΑΡΧΕΙΟΥ ΤΟΥ ΒΑΤΙΚΑΝΟΥ» (Ανατύπωσις εκ του περιοδικού Παρνασσός, τόμος ΙΓ΄, αριθ.2)
Οι καρδινάλιοι φέρουν τον τίτλο του πρίγκιπος της Αγίας Ρωμαϊκής Εκκλησίας
ΖΩΡΑΣ. Γ. , «Η ΕΝ ΕΤΕΙ 1822 ΕΦΟΔΟΣ ΤΩΝ ΤΟΥΡΚΩΝ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙΟΥ ΕΙΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗΝ ΤΟΥ ΑΠΟΡΡΗΤΟΥ ΑΡΧΕΙΟΥ ΤΟΥ ΒΑΤΙΚΑΝΟΥ» (Ανατύπωσις εκ του περιοδικού Παρνασσός, τόμος ΙΓ΄, αριθ.2. Έγγραφο 398, παρατίθεται η επιστολή και στο πρωτότυπο στην ιταλική γλώσσα).
ΖΩΡΑΣ. Γ. , «Η ΕΝ ΕΤΕΙ 1822 ΕΦΟΔΟΣ ΤΩΝ ΤΟΥΡΚΩΝ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙΟΥ ΕΙΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗΝ ΤΟΥ ΑΠΟΡΡΗΤΟΥ ΑΡΧΕΙΟΥ ΤΟΥ ΒΑΤΙΚΑΝΟΥ» (Ανατύπωσις εκ του περιοδικού Παρνασσός, τόμος ΙΓ΄, αριθ.2. Έγγραφο 5, παρατίθεται η επιστολή και στο πρωτότυπο στην ιταλική γλώσσα).
Κείμενα: Παύλος Κουτουζής
Εκφώνηση: Άννα Μπάστα
