Στην ιστορική εκκλησία του Αγίου Νικολάου Ραγκαβά,στην σκιά της Ακρόπολης, υπάρχει ακόμα η καμπάνα που ήχησε την απελευθέρωση της Αθήνας.
Η “μικρή πόλη” εκείνης της εποχής είχε δεχθεί μεγάλα πλήγματα κατά την διάρκεια της Επανάστασης και υπήρξε πεδίο συγκρούσεων και σκληρών μαχών με κορύφωση την πολιορκία του Ιερού Βράχου.
Ελάχιστα κτίρια παρέμειναν αλώβητα και λιγοστά βυζαντινά εκκλησάκια τα οποία εξακολουθούν να αποτελούν σημείο αναφοράς.
Ανάμεσα στις εκδηλώσεις και το πλήθος των προγραμμάτων που παρουσιάστηκαν κατά την διάρκεια του έτους, από τον “Αθήνα 984“, στο τέλος της χρονιάς ο ομ.καθηγητής του ΕΜΠ κ. Μανώλης Κορρές χαρτογραφεί την εικόνα της πόλης την περίοδο πριν την επανάσταση του 21 και τις πληγές που άφησαν οι μάχες και οι πολιορκίες. Ο ίδιος άλλωστε έχει επι δεκαετίες μελετήσει τις πτυχές και τα αποτυπώματατα της ιστορίας επάνω στον Παρθενώνα και τα μνημεία της Ακρόπολης.
Οι αφηγήσεις των ξένων περιηγητών δίνουν πολύτιμες μαρτυρίες για την εικόνας της πόλης και οι πίνακες καλλιτεχνών οι οποίοι είχαν επισκεφθεί την Αθήνα είναι οι βασικές πηγές για την εποχή όπου τα όρια έφταναν στην πύλη του Αδριανού και πηγές ανάβλυζαν γύρω από τον Ιλισσό.
“Η Αθήνα τότε ήταν πολύ διαφορετική, μια πολύ μικρή πόλη. Είχε έκταση περίπου μισό τετραγωνικό χιλιόμετρο η δομημένη περιοχή της. Εκτεινόταν κυρίως στα βόρεια της Ακροπόλεως καθώς το κάστρο της Αθήνας ήταν κάπως απομονωμένο. Είχε μόλις αποκτήσει μία προσπέλαση μέσα από την μικρή πόλη, αλλά είχε κυρίως μία ανεξάρτητη είσοδο από τα δυτικά, στην οποία έφτανε κανείς από δρόμους που δεν περνούσαν μέσα από την ίδια την πόλη” αφηγείται ο κ.Ε.Κορρές στην εκπομπή “Μια ημέρα στην Αθήνα” (30/12/21)
“Αυτό το βλέπουμε σε παλιές γκραβούρες. Διατηρήθηκε ακόμη και στην εποχή των πρώτων φωτογραφιών αυτή η κατάσταση. Εκτεινόταν περίπου μέχρι την περιοχή του Θησείου κοντά στο ναό του Ηφαίστου έως εκεί όπου είναι τώρα η Βαρβάκειος Αγορά. Ανατολικά δεν έφτανε καν στην Πύλη του Αδριανού.
Είχε διάφορες μικρές συνοικίες, τα έλεγαν και πλατώματα, ή ρούγες, με κάποιο κεντρικό στοιχείο που έδινε τον χαρακτήρα. Αυτό ήταν συνήθως μία κρήνη. Η αρχαία πόλη που κάποτε υδροδοτήθηκε από το Πεισιστράτειο Υδραγωγείο και έπειτα από το Αδριάνειο.Όταν αυτό κάποια στιγμή βρέθηκε εκτός λειτουργίας λόγω μη συντήρησης, η πόλη ήταν άνυδρη και γύρω στα 1506 έγινε μια πρώτη προσπάθεια και έφεραν νερό από τους Αμπελόκηπους και με ένα αγωγό το νερό έφτανε στην γωνία της πλατείας Συντάγματος”
Η πολιορκία της Ακρόπολης
“Όταν έγινε η επανάσταση η Αθήνα πολύ γρήγορα μπήκε στο μέτωπο, μάλιστα ήταν μία σειρά καλών συμπτώσεων, ώστε πριν καλά-καλά υπάρξουν οι πρώτες μεγάλες επιτυχίες στην υπόλοιπη Ελλάδα, η Αθήνα είχε ελευθερωθεί και έτσι στις αρχές του 1822 η Αθήνα είναι πια μια ελεύθερη ανεξάρτητη πόλη. Με πολλά όνειρα αποφασίζουν να ιδρύσουν σχολεία, αλλά και ένα αγροτικό Πανεπιστήμιο. Διατηρούνταν τα τζαμιά τα οποία είναι ακόμη χρησιμότατα λόγω του μεγέθους και να περάσουν εκεί ανάγκες που είναι ακόμη επιτακτικές. Έτσι περνάει ο καιρός 3-4 χρόνια και θα έλεγε κανείς ότι είναι η Άνοιξη της Αθήνας”
Η συνέχεια περιλαμβάνει κακοδιαχείριση, η “φαγωμάρα” στην Πελοπόννησο και στην Στερεά Ελλάδα, η πτώση του Μεσολογγίου και την άφιξη του Αιγυπτιακού Στρατού και του ΙμπραήμΗ Αθήνα πολιορκήθηκε από τους Τούρκους το 1826 και το 1827 για εννέα μήνες
“Οι Αθηναίοι κλείστηκαν στην Ακρόπολη, στην αρχή υπήρξαν και πολλές μικρές επιτυχίες εξόδου και ανεφοδιασμού τους. Στην συνέχεια όμως οι Τούρκοι έσκαψαν μια μεγάλη τάφρο από του Φιλοπάππου μέχρι εκεί που βρίσκεται τώρα το μουσείο της Ακρόπολης και η οποία εμπόδιζε πλέον τις βραδινές εξόδους των Αθηναίων, των πολιορκημένων Ελλήνων. Εν τω μεταξύ έφερναν όλο και νέα κανόνια πάνω στο λόφο του Φιλοπάππου και στα γύρω υψώματα. Στο τέλος το κάστρο έπεσε, η Αθήνα δεν μπόρεσε να αντέξει περισσότερο” λέει ο κ. Κορρές
Μια εκλεκτή γειτονιά ήταν κατά μήκος της οδού Αδριανού όπου ήταν τα αρχοντικά σπίτια εξαιρετικής ποιότητας. Κατά την διάρκεια της επανάστασης αυτά τα πολυτελή κτίσματα καταστράφηκαν. Στο τέλος η πόλη έμεινε ερειπωμένη με 50 σπίτια μόνο, κατοικήσιμα. Όταν έγινε πρωτεύουσα η Αθήνα και μεταφέρθηκε η κυβέρνηση από το Ναύπλιο, έπρεπε να γίνει απογραφή οικοδομών για να στεγαστούν πρώτα οι υπηρεσίες. Επίσης έπρεπε να γίνει και ένα νοσοκομείο για να περιθάλψει όλους αυτούς που ήταν παλαίμαχοι τραυματίες και αυτό έγινε στο σπίτι του Μερτρούδ.
Καταστροφές στην Ακρόπολη
Συνδεδεμένος με τα έργα αναστήλωσης στην Ακρόπολη ο διακεκριμένος καθηγητής γνωρίζει όλες τις πτυχές των γεγονότων και τα πλήγματα τα οποία δέχθηκε το μνημείο.
“Πρέπει να θυμηθούμε ότι ο Παρθενώνας είχε ανεπανόρθωτα βλαβεί κατά τον 3ο αιώνα μ.Χ. από τις επιδρομές των βαρβάρων. Είχε πυρποληθεί και επειδή η κατασκευή είχε ξύλινη οροφή εσωτερικά, έπιασε φωτιά. Κάπου 800 τόνοι ξυλείας και έγιναν παρανάλωμα του πυρός. Ήταν τόση η θερμότητα που η φωτιά κατέφαγε τα μάρμαρα” αφηγείται ο κ.Κορρές “Επισκευάστηκε από τους Ρωμαίους και μετά από τους Χριστιανούς. Εκεί δημιουργήθηκε και η πρώτη εκκλησία. Αργότερα, κατά τη διάρκεια του τουρκικοενετικού πολέμου το 1687, είχε αποθηκευτεί στο εσωτερικό τεράστια ποσότητα πυρίτιδας και όταν τα βλήματα των Ενετών διαπέρασαν την στέγη ανατινάχθηκε το κτίριο. Έπεσαν 8 κολώνες νότια και 8 βόρεια και έμεινε ένα ερείπιο. Οι Τούρκοι τον επόμενο αιώνα έχτισαν ένα τζαμί, σαν κι αυτό που βλέπουμε στο Μοναστηράκι. Στην συνέχεια οι Τούρκοι άρχισαν να μετακινούν τις πεσμένες από την ανατίναξη πέτρες, να τις κάνουν κομμάτια και με αυτά τα κομμάτια επισκεύαζαν και μπάλωναν το τείχος. Το νότιο τείχος όπως το βλέπουμε τώρα είχε μπαλωθεί με αυτό τον τρόπο. Αυτά έγιναν το 1754 και απέκτησε αυτή την παραπλανητική μορφή. Ακόμη και μετόπες του Παρθενώνα έγιναν κομμάτια για να κτιστούν ως κοινές πέτρες. Ακόμη και αγάλματα, όπως οι Κένταυροι.
Κατά την επανάσταση του ’21 φυσικά βομβαρδίστηκε ιδίως από τους Τούρκους με αποτέλεσμα να γίνουν πολύ μεγάλες βλάβες. Και κατά την πρώτη φάση γκρέμισαν τον Παρθενώνα για να πάρουν το μολύβι από τους τοίχους. Έτσι έριξαν στη γη περίπου 500 μάρμαρα.
Είχε προηγηθεί και η λεηλασία από τον Έλγιν που ειχε πάρει τα περισσότερα γλυπτά. Το μνημείο είχε υποστεί πολλές βλάβες, ενώ είχε ανατιναχθεί και το Ερέχθειο. Επρεπε να απομακρυνθούν τα γκρεμισμένα σπίτια και σπιτόπουλα με τις επεμβάσεις της αρχαιολογίας. Κάτω από τα απλά σπιτάκια υπήρχαν όλα τα αγάλματα που τώρα βρίσκονται στο Μουσείο της Ακροπόλεως. Αν δεν είχει γίνει η επέμβαση απομάκρυνσης αυτων των κτιριών δεν θα υπήρχε το σημερινό Μουσείο” καταλήγει ο κ. Κορρές.
Η πρώτη απελευθέρωση της Αθήνας έγινε 25 Απριλίου 1821. Πρωταγωνιστές χωρικοί από τα περίχωρα της πόλης, τη Χασιά, τα Δερβενοχώρια, το Μενίδι, τα Μεσόγεια, με επικεφαλής τον Μελέτη Βασιλείου. Είχαν ελάχιστο οπλισμό και γεωργικά εργαλεία πέρασαν την πυλών των Αγίων Αποστόλων και την πύλη της Μπουμπουνίστρας και εξεδίωξαν τους τούρκους. Το 1826 τα πράγματα αντεστράφησαν αν και οι αγωνιστές που είχαν κλειστεί στην Ακρόπολη αντιστάθηκαν επί μήνες στην πολιορκία των τούρκων. Τον Μάιο του 1827 οι πολιορκημένοι Έλληνες υπό τον Φαβιέρο διαπραγματεύθηκαν την παράδοση της Ακρόπολης. Η τουρκική φρουρά παρέμεινε εκεί, εν τέλει, έως την 31η Μαρτίου του 1833, όταν η Αθήνα αποδόθηκε στο Ελληνικό κράτος με την διαμεσολαβηση των Βαυαρών καθώς ο Όθωνας είχε φτάσει λίγες εβδομάδες πριν, στην Ελλάδα.
Γ.Αποστολίδης
