Τα κτίρια της Αθήνας έχουν την δική τους ιστορία. Με την παρουσία τους αφηγούνται την εξέλιξη της πρωτεύουσας στο πέρασμα του χρόνου και υπενθυμίζουν τα μεγάλα ιστορικά γεγονότα , αλλά κυρίως την ζωή των κατοίκων οι οποίοι διέμειναν σε αυτά.
Μια ομάδα επιστημόνων , επί σειρά ετών καταγράφει τα κτίρια-μνημεία της πόλης σε μια συγκροτημένα προσπάθεια για την διάσωση της πολιτιστικής κληρονομιάς και την τεκμηρίωση της αρχιτεκτονικής εξέλιξης στην Αθήνα.
Η Monumenta έχει ήδη καταγράψει πάνω από 10.000 κτίρια που χρονολογούνται από τον 19 ο αιώνα έως τα χρόνια του πολέμου.
Πολλά από τα διατηρητέα κτίρια της Αθήνας βρίσκονται σε εγκατάλειψη , αρκετά κινδυνεύουν με κατάρρευση και καθίστανται επικίνδυνα για τους πολίτες , ενώ η συντήρησή τους εκτός από το πολύ υψηλό κόστος , έχει και μεγάλη γραφειοκρατική διαδικασία.
“Το 2013 ξεκινήσαμε και σε τρία χρόνια καταγράψαμε 10.600 κτίρια, από το 1830 έως το 1940. Σώζονται και στις δημοτικές κοινότητες του Δήμου της Αθήνας και αποτελούν το 15-20% αυτού που είχε κτιστεί. Μπορεί κανείς να αναλογιστεί πόσα κτήρια έχουν κατεδαφιστεί μεταπολεμικά, μέχρι και σήμερα” λέει η κα Ειρήνη Γρατσία εκπρόσωπος και εκ των ιδρυτικών στελεχών της Monumenta, στην εκπομπή “Μία ημέρα στην Αθήνα“.
Η καταγραφή πραγματοποιήθηκε αρχιτέκτονες και αρχαιολόγους αλλά και μια ευρύτατη ομάδα εθελοντών συνεργατών. Η διαδικασία της καταγραφής περιλαμβάνει διάφορα στάδια και εργασίες, όπως προετοιμασία χαρτών/υπόβαθρων, επιτόπια καταγραφή, φωτογράφιση, ταξινόμηση και ονομασία φωτογραφιών, συνεντεύξεις, απομαγνητοφώνηση, καταχώριση στοιχείων και φωτογραφιών στη βάση δεδομένων, αποδελτιώσεις βιβλίων, αναζήτηση αρχείων.
Η κατάρρευση των κτιρίων
“Τον τελευταίο καιρό βρισκόμαστε αντιμέτωποι με αυτές τις καταρρεύσεις των παλαιών κτιρίων. Κυρίως κτίρια του 19 ου αιώνα είναι αντιμέτωπα με την εγκατάλειψη γιατί αυτό είναι που οδηγεί στην κατάρρευσή τους. Τα κτίρια αν τα προστατεύουμε, αν τα φροντίζουμε, συνεχίζουν να υπάρχουν” λέει η κα Γρατσία και αναφέρεται στο κτιριακό απόθεμα του 19 ου αιώνα το οποίο παραμένει ακόμα στην πόλη.
Όπως εξηγεί είναι δύσκολο να καθοριστεί ακριβώς με αριθμούς καθώς συνεχίζεται η καταχώρηση στην βάση δεδομένων.
“Τα κτίρια που είναι διατηρητέα είναι περίπου 2500- 3000, από τα υπουργεία Πολιτισμού και Περιβάλλοντος Το μεγαλύτερο μέρος αυτών είναι του 19 ου αιώνα έως το 1920. Πολλά από αυτά είναι σε εγκατάλειψη όπως και άλλα τα οποία δεν έχουν κηρυχθεί διατηρητέα. Μόνο το ιστορικό κέντρο, η Πλάκα, που έχει τουλάχιστον 1.000 κτίρια είναι κυρίως του 19ου αιώνα” αναφέρει η κα Γρατσία. και σημειώνει ότι η νομοθεσία προστατεύει κυρίως αυτά που είναι 100 χρόνια πριν από σήμερα.
“Πολύ πιο εύκολα παίρνονται αποφάσεις για να κατεδαφιστούν κτίρια του 1930 που είναι πολύ σημαντικά , από το μοντέρνο κίνημα. Κινδυνεύουν και αυτά αλλά επειδή κατοικούνται , είναι πολυκατοικίες, δεν έχουν την εγκατάλειψη που συναντάμε σε κτίρια κυρίως έως της δεκαετίας του 20”
Σε μια περιδιάβαση στους δρόμους της Αθήνας συναντά κανείς σε διάφορες γειτονιές, κτίρια κομψοτεχνήματα που αποτυπώνουν την αίσθηση και τον πολιτισμό περασμένων εποχών. Η Monumenta προχώρησε στην καταγραφή κτιρίων, δρόμο προς δρόμο αναζητώντας τεκμηρίωση και ίχνη της ιστορίας.
“Είναι συγκινητικό και εντυπωσιακό. Περπατώντας στις γειτονιές της Αθήνας, σε όποια γειτονιά κυριολεκτικά, θα συναντήσει τέτοια κομψοτεχνήματα που δεν είναι και διατηρητέα για να προστατευθούν. Μπορεί να μείνει κανείς έκθαμβος καθώς εκεί που περπατά βρίσκει ένα “διαμάντι” το οποίο σου ομορφαίνει την ζωή, την ημέρα. Προσπαθούμε μέσα από τις δράσεις μας να αρχίσουμε να κοιτάμε τα κτίρια, να ενδιαφερόμαστε”
Αισιόδοξη τάση ανακαίνισης
“Ένα μεγάλο ποσοστό είτε κατοικείται από ιδιοκτήτες είτε ενοικιάζεται. Τον τελευταίο καιρό έχουμε μια αισιόδοξη τάση, καθώς ανακαινίζονται κτίρια νεοκλασικά. Είναι πολύ θετικό γεγονός και διακρίνουμε την τάση ο κόσμος να θέλει να ενοικιάσει και να μείνει μέσα σε αυτά τα κτίρια, το οποίο βέβαια είναι σωτήριο. Έχει και τα προβλήματά του γιατί αλλοιώνεται πολλές φορές εσωτερικά σε μεγάλο βαθμό, αλλά παράλληλα τα προστατεύει”
Για το ιστορικό κτιριακό απόθεμα υπάρχει ένα μεγάλο δίλημμα. Πως να αφήσεις ένα κτίριο το όποιο μπορεί να καταρρεύσει και να προκαλέσει προβλήματα και κυρίως να κινδυνεύσουν άνθρωποι. Ανάλογα ερωτήματα έχει και η Monumenta.
“Έτσι ήταν και αυτό τώρα στην Αγία Ειρήνη” σημειώνει η κα Γρατσία “Ήταν θαύμα που δεν τραυματίστηκε κανείς άνθρωπος. Όμως αυτό είναι θέμα του ιδιόκτητη όταν το έχει αφήσει σε τέτοια εγκατάλειψη. Εδώ έχουμε ένα ίδρυμα το οποίο πρέπει να μεριμνήσει.
Όταν το βλέπουμε αυτή την επικινδυνότητα αμέσως υπάρχει η τάση να το κατεδαφίσουμε. Όμως πολύ σωστά το Υπουργείο Πολιτισμού, – γιατί εδώ έχουμε ένα σημαντικό κτίριο όχι ένα τυχαίο -θα του δώσει μία ευκαιρία μήπως μπορεί να φτιαχτεί να σωθεί. Πρέπει να τα αντιμετωπίζουμε με μια αγάπη. Αυτό που πρέπει να γίνει είναι να δοθούν κίνητρα -που δεν δίνονται- στους ιδιοκτήτες. Αυτό είναι το μεγάλο πρόβλημα. γιατί δεν είναι εύκολο να τα αποκαταστήσεις”
Πραγματικά πολλοί ιδιοκτήτες δεν έχουν την δυνατότητα ενώ παράλληλα απαιτούνται σύνθετες εργασίες με εξειδικευμένο προσωπικό και υψηλό κόστος ενώ υπάρχουν πολλές γραφειοκρατικές διαδικασίες επίσης χρονοβόρες:
“Θέσατε όλα τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι ιδιοκτήτες και για αυτό οδηγούμεθα σε αυτή την εγκατάλειψη. Δεν δίνονται κίνητρα και λόγω της κρίσης υπήρξαν αντικίνητρα με την φορολόγηση και αυτοί οι άνθρωποι να μην έχουν καμία βοήθεια. Πρέπει η Πολιτεία να ενσκύψει στο θέμα γιατί σε λίγα χρόνια τα 10.600 κτίρια θα είναι πολύ λιγότερα”
Προφορικές μαρτυρίες
Στην ιστοσελίδα της Monumenta υπάρχει η αναλυτικά καταγραφή των ιστορικών κτιρίων ανά δημοτικό διαμέρισμα με αποτύπωση στον χάρτη.
“Εμείς συνεχίζουμε,μετά την καταγραφή που έγινε με την υποστήριξη του “Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος”. Τώρα ξεκινήσαμε την τεκμηρίωση αυτών των κτιρίων όσον είναι δυνατόν. Κάνουμε πάρα πολλές συνεντεύξεις κάπου 210, με ιδιοκτήτες που είναι ένα θησαυρός, την έρευνα στα αρχεία. Έχουν έρθει στο φως πολλά ιδιωτικά αρχεία και συνεχίζουμε ώστε να τεκμηριώσουμε αυτό το αρχιτεκτονικό απόθεμα για να στηρίξουμε την προστασία του. Μέσα από την γνωριμία των κτιρίων με εκδηλώσεις, θέλουμε ο κόσμος να τα αγαπήσει και να μεριμνήσει για αυτά” λέει και Γρατσία και καταλήγει με την σκέψη: περπατώντας στην Αθήνα να κοιτάμε τα κτίρια που μας περιβάλλουν.
Γιώργος Αποστολίδης
