Εάν αναρωτιέστε πού μπορούμε να βρούμε ίχνη της -αρχαίας και όχι μόνο- Αιγύπτου στο κέντρο της Αθήνας, οι απαντήσεις είναι πιθανό να έρθουν με τη συμμετοχή σας σε κάποιον από τους περιπάτους που διοργανώνει η Ελληνική Εταιρεία Μελέτης Αρχαίας Αιγύπτου, μια αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία με στόχο την προώθηση της μελέτης του αρχαίου αιγυπτιακού πολιτισμού στη χώρα μας.
Ήδη, γύρω στα 80 άτομα συνολικά έχουν λάβει μέρος στους δύο «Αιγυπτιακούς Περιπάτους», που διεξήχθησαν στις 14 και στις 21 Οκτωβρίου, αμφότεροι με εισηγητή τον Βασίλη Χρυσικόπουλο, αιγυπτιολόγο-αρχαιολόγο και πρόεδρο του ΔΣ της ΕΕΜΑΑ. Η δράση διαρκεί δύο ώρες, με αφετηρία το Μουσείο Ακρόπολης και τέρμα το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Το κόστος κατ´άτομο ανέρχεται σε δέκα ευρώ.
Για τη διευκόλυνση της δράσης, στους συμμετέχοντες παρέχεται ατομική ακουστική συσκευή whisper, μέσω της οποίας μπορούν να ακούσουν σχεδόν από οποιαδήποτε απόσταση την «αφήγηση», που περιλαμβάνει ιστορίες κτιρίων, ιδιωτικών συλλογών, αρχείων και μουσείων της Αθήνας. Η χώρα του Νείλου, ο πολιτισμός και οι άνθρωποί της –οι γηγενείς, όσοι την αγάπησαν ως δεύτερη πατρίδα τους, αλλά και όσοι εμπνεύστηκαν από αυτήν– βρίσκονται στο επίκεντρο ενός περιπάτου σχεδόν τριών χιλιομέτρων.
«Το 2009 ιδρύσαμε, μαζί με άλλα 26 μέλη, την Ελληνική Εταιρεία Μελέτης Αρχαίας Αιγύπτου, με σκοπό τη δημιουργία μιας βιβλιοθήκης αιγυπτιολογικών σπουδών στην Αθήνα, η οποία θα πρέπει να υποστηριχθεί και οικονομικά μέσα από ποικίλες δράσεις. Υλοποιούμε εκπαιδευτικά προγράμματα για ενήλικες και παιδιά, όπως ο εκπαιδευτικός περίπατος στην Αθήνα», λέει στον ΑΘΗΝΑ 9,84 ο κ. Χρυσικόπουλος και εξηγεί: «Είναι ένα διαδραστικό πρόγραμμα, το οποίο σκοπεύουμε να συνεχίσουμε για όσο υπάρχει διαθεσιμότητα. Η συμμετοχή είναι μαζική και είμαστε πολύ χαρούμενοι γι’αυτό. Το ενδιαφέρον του κόσμου είναι δικαιολογημένο, αφού από πίσω βρίσκεται στέρεη επιστημονική γνώση. Δεν μιλάμε για ξενάγηση, αλλά για ένα πρόγραμμα σχεδιασμένο πάνω σε συγκεκριμένη έρευνα, τόσο της Εταιρείας όσο και προσωπική, αλλά και σε συζητήσεις που γίνονται μεταξύ των μελών μας. Πρόκειται για ένα πρόγραμμα, που πραγματεύεται τα δεκάδες σημεία που βρίσκονται στην Αθήνα και αναφέρονται σε διάφορα αιγυπτιακά στοιχεία: αρχαιολογικές συλλογές, αρχεία, αρχιτεκτονικά στοιχεία στο κέντρο της πόλης. Πολλά εξ αυτών είναι είτε αταύτιστα, καθώς μόνο κάποιο αρχαίο κείμενο ή βοηθητικό στοιχείο (π.χ. επιγραφές) μπορεί να βοηθήσει στην ταυτοποίησή τους, είτε αθέατα επειδή η ανασκαφή είχε γίνει σε προηγούμενες δεκαετίες».
Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι: το Γυμνάσιο του Πτολεμαίου και το Διογένειο, τα δύο Γυμνάσια της ελληνιστικής Αθήνας που βρίσκονταν στην ευρύτερη περιοχή της Αγοράς και των Αέρηδων, οι μεγάλες συλλογές του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, καθώς και το καινούριο Ακροπόλ ακριβώς απέναντι από το Μουσείο, που αποτελεί δημιούργημα του αρχιτέκτονα Σωτήρη Μαγιάση, ο οποίος είχε και την ιδιότητα του ανατολιστή-ερευνητή.
«Μιλήσαμε επίσης για την εκκλησία της Γοργοεπηκόου και το ιερό του Σάραπι (ελληνιστική θεότητα που δημιούργησε ο Πτολεμαίος Α’ για να συγκεράσει διαφορετικές θρησκείες) στην ευρύτερη περιοχή της Μητρόπολης των Αθηνών, που ανασκάφηκε στο πρώτο μισό του 19ου αιώνα με την αφορμή της θεμελίωσης της νέας Μητρόπολης», προσθέτει ο πρόεδρος της ΕΕΜΑΑ. Τα ευρήματα εκεί ταυτίστηκαν με το αρχαίο Σαραπείο, το οποίο αναφέρει και ο Παυσανίας. Αρχαίες επιγραφές που βρέθηκαν το 1842 στην περιοχή αναφέρονταν στον Σάραπι, ενώ δυο αρχαϊστικά αγάλματα που πιθανότατα λειτουργούσαν ως Καρυάτιδες σε πρόπυλο του Σαραπείου βρίσκονται σήμερα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.
Ένα άλλο σημείο είναι το Ισίον, το ιερό της Ίσιδος στη νότια κλιτύ της Ακρόπολης. Είναι ένα μικρό αρχιτεκτόνημα, ένας ναός αφιερωμένος στην Ίσιδα. Το περίτεχνο λατρευτικό άγαλμα του Ισείου, που βρέθηκε χωρίς κεφαλι και πόδια στην Οικία του παγανιστή νεοπλατωνικού φιλόσοφου Πρόκλου, ακριβώς κάτω από τη νότια κλιτύ σε ανασκαφές που έγιναν τη δεκαετία του ’50 από τον Μηλιάδη, ήταν δωρεά μιας πλούσιας Αθηναίας. Η Οικία, μια υστερορωμαϊκή έπαυλη του 5ου αιώνα μ.Χ., κάτω από την επιφάνεια της σημερινής οδού Διονυσίου Αρεοπαγίτου, ανακαλύφθηκε τυχαία το 1955, στο πλαίσιο εκσκαπτικών εργασιών για την αποπεράτωση της νέας οδού Διονυσίου Αρεοπαγίτου.
«Ενδιαφέρον έχει ο θρησκευτικός συγκρητισμός, τα στοιχεία που «παντρεύουν» τον ελληνικό και τον αιγυπτιακό πολιτισμό», επισημαίνει ο κ. Χρυσικόπουλος. «Με αυτόν τον τρόπο, ο Πτολεμαίος ο Α’ δημιούργησε τον Σάραπι, έναν θεό που συζευγνύει στοιχεία του Διόνυσου και του Όσιρι, δηλαδή ελληνικών και αιγυπτιακών θεοτήτων. Στο εξής, τα Σαραπεία ήταν ιερά αφιερωμένα στον Σάραπι, την Ίσιδα ή άλλες θεότητες».
Επόμενη στάση, στον ναό της Χρυσοσπηλιώτισσας στην οδό Αιόλου, εκεί όπου πιθανότατα βρίσκεται και ο τάφος του Δημήτριου Νερούτσου, πατέρα του Τάσσου Νερούτσου, γιατρού και πρώτου Έλληνα αιγυπτιολόγου. Ο Δημήτριος Νερούτσος από το Χαλάνδρι ήταν από τους πρώτους ιερείς της Χρυσοπηλιώτισσας. Γύρω από το εκκλησάκι δημιούργησε ένα κέντρο πνευματικών ανθρώπων της περιοχής, που ξερίζωσε ο Κιουταχής το 1826. Ο γιος του, Τάσσος Νερούτσος, μεγάλωσε στη μετεπεναστατική Ελλάδα και στη συνέχεια εστάλη στη Γερμανία για σπουδές. Μετά την ολοκλήρωσή τους, μετέβη στην Αλεξάνδρεια. Εκεί, αφού μελέτησε εκατοντάδες χιλιάδες επιγραφές, εκπόνησε μια τοπογραφική μελέτη της πόλης. Το αρχείο του Τάσσου Νερούτσου δωρήθηκε στην Εθνική Βιβλιοθήκη, ενώ ένα πορτραίτο του φυλάσσεται στο αναγνωστήριο.
Το κτίριο επί της οδού Ακαδημίας, που στέγαζε επί πολλές δεκαετίες την Εθνική Λυρική Σκηνή, εμπλέκεται επίσης στον περίπατο. Κι αυτό γιατί η όπερα «Αΐντα» του Βέρντι, που εγκαινίασε την όπερα του Καΐρου το 1871, ήταν η πρώτη που παρουσιάστηκε στο νέο Θέατρο Ολύμπια της Εθνικής Λυρικής Σκηνής το 1958. Διόλου τυχαία, η υπόθεση του έργου έχει άμεση σχέση με την Αίγυπτο: είναι η τραγική ιστορία της Αΐντας, της πριγκίπισσας της κατακτημένης από την Αίγυπτο Αιθιοπίας, που ερωτεύεται τον ίδιο άντρα με τη σύζυγο του Φαραώ. Και οι δυο γυναίκες είναι ερωτευμένες με τον Ρανταμές, τον αρχιστράτηγο των Αιγυπτίων, ο οποίος επιστρέφει νικητής από τον πόλεμο εναντίον της Αιθιοπίας.
Ο περίπατος περιελάμβανε αναφορά στη συλλογή περίπου 10.000 νομισμάτων της περιόδου των Πτολεμαίων και της Ρωμαϊκής εποχής, την οποία δώρισε ο Έλληνας Αιγυπτιώτης από τη Λήμνο, Ιωάννης Δημητρίου, στο Νομισματικό Μουσείο. Ο Δημητρίου, βιομήχανος και έμπορος βαμβακιού στην Αίγυπτο, ήταν επίσης συλλέκτης αιγυπτιακών αρχαιοτήτων, τις οποίες επίσης δώρισε το 1880 στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, δημιουργώντας έτσι μαζί με τον ομογενή Αιγυπτιώτη Αλέξανδρο Ρόστοβιτς, τον πυρήνα της Αιγυπτιακής Συλλογής του Μουσείου. Μάλιστα, παρότι το Βρετανικό Μουσείο είχε προσφέρει στον Δημητρίου το ποσό των 80.000 λιρών και για τις δύο συλλογές του, εκείνος προτίμησε να τις παραχωρήσει σε μουσεία της πατρίδας του.
Όσο για τους Έλληνες της Αιγύπτου, που έφτασαν στην Αθήνα στα μέσα του 20ού αιώνα; «Οι Αιγυπτιώτες είναι ένα μεγάλο, υγιές και ευεργετικό κομμάτι των Ελλήνων της Αιγύπτου στο σώμα της Ελλάδας. Η περιοχή που βρίσκεται το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο είναι κατ’εξοχήν των Αιγυπτιωτών, πολλοί εκ των οποίων κατέφυγαν εκεί τη δεκαετία του ’50, μετά το πραξικόπημα του Νάσερ και την εθνικοποίηση των περιουσιών των ξένων που διέμεναν στην Αίγυπτο», υπενθυμίζει ο διοργανωτής του περιπάτου.
Το σημείο μεταξύ της οδού Πατησίων και του Πεδίου του Άρεως, που άλλοτε ονομαζόταν Πλατεία Αιγύπτου, ήταν η έδρα των επιχειρηματικών και εκπαιδευτικών κτιρίων, τα οποία ανεγέρθηκαν από πολλούς Έλληνες Αιγυπτιώτες. Την περίοδο 2007-2010, το εναπομείναν τμήμα της παλαιάς πλατείας μετατράπηκε σε υπόγειο ιδιωτικό χώρο στάθμευσης αυτοκινήτων και υπέργειο αμαξοστάσιο των ΚΤΕΛ, καθέτως του υπαίθριου σταθμού της οδού Μαυροματαίων. Παραπλεύρως της πρώην πλατείας και στον οδικό άξονα της Πατησίων διασώζονται αρκετά ιστορικά κτίρια κατοικιών, αλλά και επαγγελματικών χρήσεων κυρίως εκπαιδευτικού ενδιαφέροντος με στοιχεία αιγυπτιώτικου ρυθμού. Κοντινά τοπόσημα θεωρούνται το κτίριο στο οποίο διέμενε η Μαρία Κάλλας (Πατησίων 61), αλλά και η σωζόμενη Έπαυλη Λιβιεράτου στη συμβολή των οδών Ηπείρου 2 και Πατησίων 55.
Γιώργος Κυριακίδης
